Vừa muốn có tiền vừa làm chủ là chuyện không thể. Vì thế, ông Vị đã phát hành cổ phần cho đối tác Daio để có vốn phát triển Công ty.

Là nhà sáng lập Giấy Sài gòn, ông Cao tiến vị không khỏi bồi hồi trước những thay đổi lớn trong công ty. Nhưng ông xác định chỉ có M&A mới có thể giúp Giấy Sài Gòn phát triển.

Chúng tôi hẹn gặp ông Cao Tiến Vị, người sáng lập và phát triển Công ty Giấy Sài Gòn, tại văn phòng Công ty ở lầu 1, tòa nhà Etown (quận Tân Bình, TP.HCM) vào một ngày đầu tháng 9. Ông Vị được nhắc nhiều trong giới doanh nhân là một người lạc quan và cởi mở. Và đến nay, ông vẫn là con người như thế dẫu trải qua bao biến cố thời cuộc.

Hồi tháng 8.2013, đối tác Daio Paper Corporation, một nhà sản xuất giấy lớn của Nhật, đã chuyển giao toàn bộ phần đầu tư vào Giấy Sài Gòn sau hơn 2 năm đồng hành. Ông Vị cùng nhóm nhà đầu tư đã bỏ tiền ra mua lại một phần để sở hữu 57,7%. Còn ông Mai Hữu Tín, một nhà đầu tư trong nước khác, nắm đến 42,3%. Ông Vị và ông Tín cùng thống nhất phân chia lại công việc. Ông Tín giữ chức Chủ tịch, còn ông Vị làm Tổng Giám đốc điều hành.

Từ một nhà sáng lập và phát triển Giấy Sài Gòn trong 16 năm qua, nay chuyển giao quyền tối cao, ông Vị có thoáng chút cảm xúc. Tuy nhiên, với cái nhìn xa hơn, ông cho rằng nếu được chọn lại, ông vẫn chọn con đường mua bán - sáp nhập (M&A) để đưa Giấy Sài Gòn phát triển. “Chỉ có M&A mới giúp doanh nghiệp Việt tăng tốc nhanh được”, ông nói.

Những bước đi chung

Nhớ lại những ngày đầu khi mời Daio làm đối tác chiến lược, ông Vị vui mừng khôn xiết. Nhưng bên cạnh niềm vui của một ông chủ doanh nghiệp, cũng đã có không ít điều tiếng. Trước khi Daio vào, Giấy Sài Gòn đã có 2 nhà đầu tư tài chính, một nắm 10% cổ phần Công ty và một nắm 5%. Việc có nhiều đối tác chưa cùng một mục tiêu chung, ít nhất là về dài hạn, khiến không ít người cho rằng ông Vị “tham đối tác” khi chưa xác định mình muốn gì.

Tuy nhiên, có nhìn thấu tâm huyết với ngành giấy của ông Vị mới hiểu được lời ông phân trần: “Tùy từng thời điểm, chúng tôi cần đối tác khác nhau. Bên cạnh nguồn vốn để phát triển các nhà máy, chúng tôi cũng cần đối tác có tầm nhìn xa giúp chúng tôi trở thành nhà công nghiệp giấy, vốn còn hiếm hoi ở Việt Nam”.

Để thực hiện tâm huyết này, ông Vị đã phải hao tâm tổn sức. Năm 1997, khi Việt Nam còn xa lạ với ngành công nghiệp sản xuất giấy, ông Vị đã lập cơ sở sản xuất đầu tiên ở Gò Vấp. Đất ở khu này được định hình là đất khu công nghiệp và dân cư. Đây là điều kiện tốt để ông phát triển nghiệp riêng. Nhưng 3 năm sau đó, đất nơi đây lại chuyển thành đất khu dân cư. Nhà xưởng của ông không phát triển được nữa, nên ông đành chấp nhận mất mát và tìm khu đất mới, tính chuyện gây dựng lại từ đầu.

Và ông chọn được khu đất khác để tiếp tục tâm huyết của mình. Đó là Khu Công nghiệp Mỹ Xuân ở Bà Rịa - Vũng Tàu và an cư cho đến nay. Thời gian này, cả nước chỉ có khoảng 300 doanh nghiệp sản xuất giấy trước sự cạnh tranh gay gắt từ các tập đoàn nước ngoài. Trong khi đó, tổng lượng sản xuất chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu trong nước, còn lại phải nhập khẩu.

Trong bối cảnh đó, ông Vị quyết tâm dồn hết nguồn lực xây nhà máy sản xuất. Thế là nhà máy Mỹ Xuân I ra đời và sản lượng của Công ty đã tăng lên đáng kể, đưa Giấy Sài Gòn trở thành một trong những nhà sản xuất giấy lớn nhất nước. Khi nhu cầu đối với các sản phẩm giấy không ngừng gia tăng, Giấy Sài Gòn lại xây thêm nhà máy Mỹ Xuân II. Theo tính toán của Hiệp hội Giấy Việt Nam, tốc độ tăng trưởng của ngành giấy trong giai đoạn 2003-2007 đạt gần 30%, tăng gấp rưỡi so với thời điểm trước đó.

Từ số vốn khởi nghiệp chưa đầy 1 tỉ đồng, nay ông Vị đã đưa Giấy Sài Gòn tiến đến quy mô hàng ngàn tỉ đồng. Đó là một thành công lớn. Tuy nhiên, để phát triển dài hạn trên quy mô công nghiệp, ông Vị không thể bước đi một mình mà phải cần nhiều đến sự hỗ trợ của đối tác. Lúc ấy, ngoài 2 nhà đầu tư tài chính lớn, đối tác chiến lược Daio đã bước vào.
Tìm được một đối tác thích hợp cũng không phải là chuyện đơn giản. Với Daio, ông Vị và đồng sự đã phải gặp gỡ và tìm hiểu không ít đối tác trong nước và nước ngoài, mới đi đến quyết định chọn đối tác Nhật này.

Vì các nhà máy giấy trong nước chủ yếu sản xuất từ nguyên liệu bột giấy mà bột giấy phải lấy từ gỗ, nghĩa là sẽ tàn phá môi trường về lâu dài, nên Giấy Sài Gòn đã chọn con đường khác: lấy nguyên liệu đầu vào là giấy tái chế. Cách làm này giúp Công ty tận dụng tối đa nguồn nguyên liệu cho 2 dòng sản phẩm chính là giấy tiêu dùng và giấy công nghiệp, không hao phí bất cứ nguyên liệu gì. Đó chính là lý do Daio được chọn vì có cùng công nghệ sử dụng giấy tái chế với Giấy Sài Gòn ngoài kinh nghiệm phát triển lâu đời (từ năm 1943) tại Nhật của đối tác này.

Khi tính chuyện phát hành cổ phần cho Daio, ông Vị đã xác định rõ mình cần gì. “Vừa muốn có tiền vừa làm chủ là chuyện không thể”, ông nói. Do đó, ông chấp nhận phát hành cổ phần để có vốn phát triển Công ty, đồng thời chia sẻ quyền lực với đối tác và lui về hậu trường chứ không điều hành.

Kế hoạch phát hành cổ phần đã được chuẩn bị trước đó đến 2 năm và khi hợp đồng được ký vào tháng 4.2011 cũng là lúc bản kế hoạch phát triển doanh nghiệp cho 5 năm sau được hoàn tất. Đây là điều hiếm thấy trong việc hoạch định chiến lược ở các doanh nghiệp Việt.

Thế nhưng, rắc rối nội bộ tại Daio từ tháng 9.2011 đã ảnh hưởng đến nhà đầu tư này. Sau đó, tháng 6.2012, Daio bị đối thủ Hokuetsu Kishu Paper mua lại 20% cổ phần, dẫn đến những thay đổi bất ngờ với những người nắm quyền lực cao nhất tại đây. Rắc rối này đã khiến mọi kế hoạch của ông Vị đi chệch hướng. “Mọi kế hoạch bị trì hoãn trong 2 năm qua”, ông xác nhận.

Trước diễn biến bất ngờ từ phía đối tác Daio, ông Vị cố tìm giải pháp ổn thỏa cho cả hai bên. “Nhờ các điều khoản hợp đồng đã được thỏa thuận chi tiết, nên vấn đề còn lại chỉ là giải pháp”, ông Vị cho biết. Sau khi ngồi lại, Daio quyết định rút vốn qua 2 giai đoạn: ngừng các khoản đầu tư và thoái vốn. Theo ông Vị, Daio là một tổ chức chuyên nghiệp nên họ yêu cầu đối tác cũng phải giữ uy tín chứ không thể bán cho ai thì bán. Đây cũng là lý do khiến quá trình thoái vốn mất nhiều thời gian.

Cuối cùng, ông Mai Hữu Tín là người được chọn. Là nhà đầu tư tài chính đa ngành, ông Tín chưa được giới đầu tư biết nhiều về sự đóng góp chuyên môn. Nhưng rõ ràng, lúc này Giấy Sài Gòn đang cần vốn để tiếp tục vận hành nên việc chọn ông Tín là hợp lý. Bởi như ông Vị nói, không giải quyết được vấn đề tài chính thì không giải quyết được các vấn đề khác.

Nét riêng ông Vị

Sau bao biến cố, ông Vị quyết định quay trở lại điều hành Công ty, bởi với vai trò nhà sáng lập và là người thúc đẩy cho các thương vụ vừa qua, không ai thích hợp hơn ông. Nhưng trước mắt, để hiện thực hóa các kỳ vọng trong tương lai, hẳn ông Vị còn không ít việc phải làm.

Hiện Giấy Sài Gòn đang theo đuổi mục tiêu doanh thu 4.500 tỉ đồng vào năm 2015 và 10.000 tỉ đồng đến năm 2020. Trong khi doanh thu năm 2012 của Công ty chỉ hơn 1.000 tỉ đồng thì kỳ vọng này gần như là điều không tưởng. Nhưng ông Vị có cái lý riêng của mình.

Giấy là một ngành dễ sản xuất. Tuy nhiên, để trở thành nhà công nghiệp quy mô lớn thì chưa mấy ai làm được. Cuối năm nay, Giấy Sài Gòn sẽ vận hành nhà máy Mỹ Xuân II, nâng công suất sản xuất của Công ty lên gần gấp ba. Với lợi thế về công nghệ và quy mô, ông Vị tin rằng Giấy Sài Gòn sẽ dễ dàng gia tăng thị phần khi kinh tế khởi sắc. Trên thực tế, số doanh nghiệp trong nước có năng lực sản xuất trên 270.000 tấn/năm tính đến cuối năm 2013 như Giấy Sài Gòn chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Đồng thời, các điều kiện thị trường hiện tại cũng hỗ trợ cho lợi thế này của Giấy Sài Gòn. Trước tiên, nhu cầu tiêu dùng giấy nội địa đang tăng nhanh nhưng sản xuất trong nước mới chỉ đáp ứng khoảng 60% nhu cầu. Theo đánh giá của Công ty, lượng tiêu thụ giấy trên đầu người ở Việt Nam đã tăng 40% trong giai đoạn 2010-2013. Với một cái nhìn thận trọng, Giấy Sài Gòn ước tính con số này sẽ tăng 30% từ nay đến năm 2015. Khi đó, thị phần Công ty có thể tăng từ 25% hiện tại lên 45% trong thời gian tới.

Xét về hoạt động nội bộ, sau khi quay lại điều hành, ông Vị đã mạnh tay thực thi nhiều biện pháp để tinh gọn bộ máy nhân sự và tiết kiệm chi phí. Tính từ đầu năm đến nay, ông đã cắt giảm 300 người, tương đương 20% lực lượng lao động của Công ty. Những vị trí bị cắt giảm rơi vào các dự án đã dừng triển khai khi Công ty gặp vấn đề với Daio. Ông cũng bổ nhiệm Giám đốc Điều hành nhà máy là người nước ngoài. Theo ông Vị, Giám đốc mới Denis Lafreniere đến từ Canada có trên 30 năm kinh nghiệm điều hành ở các công ty sản xuất giấy lớn trên thế giới.

Qua quá trình sắp xếp lại bộ máy, Công ty đã thu được những thành công bước đầu. Theo Giấy Sài Gòn, trong 7 tháng đầu năm 2013, lãi gộp đã tăng 21% trong khi lợi nhuận trước thuế tăng gần 60 tỉ đồng so với cùng kỳ năm ngoái.

Tuy nhiên, Giấy Sài Gòn vẫn còn gặp nhiều thách thức. Trước hết là vấn đề dòng tiền. Theo số liệu của Giấy Sài Gòn, tỉ lệ nợ/vốn năm 2007 của Công ty là 0,3 nhưng tăng lên 1,7 năm 2013 trong quá trình xây dựng nhà máy mới Mỹ Xuân II với quy mô đầu tư 120 triệu USD.

Việc vận hành toàn phần nhà máy Mỹ Xuân II trong năm 2014 dự kiến tạo ra doanh thu hơn 4 lần, nhờ đó sẽ kéo nợ giảm xuống. Cùng với các thay đổi trong hoạt động kinh doanh, Giấy Sài Gòn kỳ vọng sẽ giúp Công ty cân đối được dòng tiền cho dài hạn. Theo đó, ông Vị cho biết Công ty đang đẩy mạnh xuất khẩu. Sản phẩm của Công ty đáp ứng được các tiêu chuẩn khắt khe từ thị trường chính là châu Âu và Mỹ do Giấy Sài Gòn áp dụng công nghệ hiện đại. “Tỉ trọng xuất khẩu và tiêu thụ nội địa thời gian tới sẽ là 30% và 70%”, ông chia sẻ. Việc tăng xuất khẩu cũng giúp Công ty cân đối được nguồn ngoại tệ khi hầu hết nguyên liệu Giấy Sài Gòn đều phải nhập khẩu. Công ty cũng đã tính đến kế hoạch phát hành để huy động vốn đầu tư thêm 1 chuyền xeo giấy tiêu dùng mới, hiện đại có công suất 28.000 tấn trong năm 2014.
Từ vị trí nhà sáng lập, ông Vị không khỏi bồi hồi trước sự thay đổi trong Công ty. Nhưng ông cũng cảm thấy hài lòng với những thay đổi đó khi chiêm nghiệm: “Sống trong môi trường hội nhập, phải chấp nhận làm quen với luật chơi mới”.

Mục tiêu chính sắp tới của ông Vị là vực dậy Công ty và tìm đối tác có chuyên môn để hỗ trợ Giấy Sài Gòn phát triển. Bởi lẽ, dù sao ông Mai Hữu Tín cũng là nhà đầu tư tài chính, sẽ khó cùng đi với Công ty suốt chặng đường dài.